Мартин з Дорогичина

В цьогорічних різдвяних побажаннях до редакцій "останніх могікан" церковної друкованої преси, якa виходить в діаспорі і потрапляє до нашої семінарії, епіграфом була одна зі стихир, в якій мовиться про безсловесність - алогію - від якої своїм воплоченням визволив людину Логос, Слово/Сенс/Розум. В 2020 році виповниться тридцять років нашому "Благовісту". Тоді, на початку 90-х,"Наше Слово", здається, мало більше восьми тисяч тиражу, сьогодні це 2 700 примірників. Церковне видання з трьох тисяч впало пропорційно до світського. Сучасна людина може жити без паперової преси. Не уявляв собі життя без неї столяр з Дорогичина Мартин Вакульчик. Останній номер квартальника "Karta" має низку статей присвячених темі "Wróg II RP. Państwo przeciw Ukraińcom". В тексті "Placówka" пізнаємо чоловіка, який пише про себе: "Ja sam do 1926 roku z przekonaniem nazywałem siebie Białorusinem, ale gdy założono u nas ukraińską bibliotekę i czytelnię, to od tego czasu nazywam siebie Ukraińcem". Листування Мартина з сенаторкою з Коломиї Оленою Кисілевською то обвинувальний акт, в якому пізнаємо реалії політики довоєнної Польщі стосовно української меншини. Для Вакульчика слово було сенсом життя: "Żeby nie dzieci, wyjechałbym gdzieś, bo tu po prostu nie jestem w stanie żyć, nie otrzymując ukraińskiej prasy", "Jakaż to radość, Pani Redaktor, nie mieć przez dłuższy czas ukraińskiej prasy, a potem ją otrzymać! Jak już dostałem, to schowałem wszystko niczym najcenniejszy skarb. Myślałem, że mi odbiorą. Gdy śpię, śni mi się, że niby już odbierają, a ja nie pozwalam, bronię się. Zabrawszy paczkę z poczty, poszedłem nie do domu, ale w pole, w żyto i tam czytałem - myślałem, że przyjdą do domu i zabiorą mój skarb, tak jak zabrali drugiemu Wakulczykowi. Аргентина, до якої виїхали його родичі, явиться як рай для українця, бо в Дорогичині "na każdym kroku prześladują, wzywają na komendę, straszą, a za co? Nie wiadomo. Chyba za to tylko, że nie zrzekam się miana Ukraińca. Niechby prześladowali i robili, co chcą, byleby wychodziła ukraińska prasa, książka, a tak niczego nie ma i żyć nie dają" Мартин Вакульчик заслуговує на те, щоб проголосити його світським покровителем українського друкованого слова. Від кількох днів Дорогичин це для мене не лише історична місцевість, в якій в 1253 році коронувалм Данила Галицького. Це також місце, де голод слова визволяє від страху і привертає людині її гідність.

Ще і ще. Як довго?

22 грудня. День страждань для українського греко-католика, який хоче бути вірним Римському Апостольському Престолові в тому, що стосується його вчення про літургійну тотожність східних католиків. РІСУ подає, що святкуємо 22 грудня, 8 за старим стилем. То вже навіть дату ми перейняли від латинників. В усіх засобах масової церковної інформації і на офіційних сайтах назва свята це "Непорочне зачаття". Ніде ані слова про рішення римської літургійної комісії з 40-х років ХХ століття привернути візантійську назву і службу свята, які змінено після Львівського Синоду 1891 року. Вчергове питаю авторів тих дописів: чому не робите нічого, щоб врешті свято Успення Пресвятої Богородиці мало назву і службу відповідні до проголошеної догми про внебовзяття Богородиці. Наша Церква розробляє різні стратегії, творить трансконтинентальні ради. Це будування хати від даху. На піску літургійного хаосу не постане Східна Католицька Церква. Плекатиметься уніятизм.

Від "вольонтерів свободи" до любителів диктатури

У 1982 році в Таборових записках Василь Стус написав: «Чи не від самого Києва стежу за подіями в Польщі. Хай живуть вольонтери свободи! Втішає їхня, поляків, нескореність радянському деспотизмові, їхні всенародні струси вражають; робітництво, інтелігенція, студентство – все, крім війська і поліції. […]

У тоталітарному світі немає жодного іншого народу, який би так віддано захищав своє людське і національне право. Польща подає Україні приклад (психологічно ми, українці, близькі, може, найближчі до польської натури, але в нас нема головного – святого патріотизму, який консолідує поляків). Як шкода, що Україна не готова брати уроки в польського вчителя. […]

Я захоплений польськими звитяжцями духу і шкодую, що я не поляк. Польща робить епоху в тоталітарному світі і готує його крах. Але чи стане польський приклад і нашим – ось питання. Польща підпалювала Росію ціле 19 ст., тепер вона продовжує свою спробу. Зичу найкращої долі для польських інсургентів, сподіваюся, що поліційний режим 13 грудня не задушить святого полум'я свободи. Надіюся, що в підневільних країнах знайдуться сили, що підтримають визвольну місію польських вольонтерів свободи».

Кілька років тому згадував Мирослав Маринович: «Був один момент, коли ми в таборі склали  лаконічну телеграму до „Солідарності” з думкою про те, що нам вдасться той текст передати на волю і що та телеграма буде з нашими підписами. Не знаю, як там з нею склалося, але, в кожному випадку, вона писалась. Не пам'ятаю тексту телеграми, але гасло „за нашу і вашу свободу”  – воно було таким надихаючим. Ми зичили їм сил, а з іншого боку розуміли, що вони борються і за нас».

У 2019 році в книжці «Митрополит Андрей Шептицький і принцип „позитивної суми”» Маринович написав, що Польща і Угорщина, «з особливою насолодою освоюються в уже призабутих, але по-свіжому привабливих правилах „гри з нульовою сумою”: дбай про свої власні інтереси, а проблеми інших – це їхні проблеми». То ще не все. За словами українського дисидента, «польське та угорське керівництва відкрили „другий фронт” проти України». 

Згідно з логікою сучасних, імітуючих західні демократії політичних систем посттоталітарних країн, «дбай про свої власні інтереси» означає: роби все, щоб наша партія не втратила раз здобутої влади. 

Нарешті дався чути голос єрархії Римо-Католицької Церкви в Польщі, щоправда в особі єпископа-помічника, але зі столиці. Пригадавши ази соціальної доктрини Церкви про розподіл державної влади на три незалежні одна від одної гілки, єпископ Ярецький заявив: «Незалежність судової влади від політиків має суттєве значення для того, щоб запобігти перетворенню конституційної демократії у свого роду зверхність більшості, яка приведе до фактичного перетворення суверенності народу у виборчу диктатуру». 

Надії Стуса здійснилися – поляки розпочали повалення радянського деспотизму. Надії тих, які думали що посттоталітарний слов’янський світ у Польщі знайде надійний приклад того, як ставати конституційною ліберальною демократією, виставлені на важку пробу. Страшно легко людям пройти шлях від «вольонтерів свободи» до прихильників «гри з нульовою сумою», які мріють про виборчу диктатуру.

Wielki sercem i Duchem

Kardynał Mirosław Iwan Lubacziwski (1914-2000)
("Tygodnik Powszechny", 1/2001)

14 grudnia 2000 r. zmarł we Lwowie Kardynał Mirosław Iwan Lubacziwski, zwierzchnik Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego. Ostatnich dziewięć lat życia spędził w Ukrainie, kierując odbudową Kościoła, który w roku 1946 stalinowski reżim skazał na zniszczenie. Spełniło się to, o czym mówił w jednym z wywiadów: „Ponad 50 lat żyłem wspomnieniami i nadzieją na to, że kiedyś będę mógł wrócić do rodzinnego kraju”.

         Kardynał Lubacziwski pochodził z Doliny w dawnym powiecie stanisławowskim. Był najstarszym z trzech synów Eustachego i Anny z domu Olijnyk. Po ukończeniu gimnazjum w Stryju wstępuje do Lwowskiej Akademii Teologicznej, ale już po dwóch latach Metropolita Andrzej Szeptycki wysyła zdolnego studenta do Innsbrucka, ośrodka który w przygotowywaniu naukowych kadr dla Kościoła greckokatolickiego odgrywał rolę niewiele mniejszą od Rzymu. We wrześniu 1938 r. w kaplicy pałacu metropolitalnego sam Szeptycki udziela mu święceń kapłańskich. Zadaniem powierzonym młodemu kapłanowi nie jest jednak praca w duszpasterstwie, lecz kontynuowanie studiów. W Rzymie studiuje on w Instytucie Biblijnym, na Gregorianum i – w akademii medycznej.  Tak wyjaśniał po latach tę decyzję: „Zainteresowałem się medycyną uważając, że po powrocie na Ukrainę  da mi to możliwość pracowania wśród ludzi. W tych niebezpiecznych  czasach greckokatoliccy kapłani praktycznie nie mogli głosić Ewangelii, za to lekarz ma ciągły kontakt ze społeczeństwem. Do tego jednak nie doszło”. W zaistniałej sytuacji – likwidacji Kościoła greckokatolickiego na pseudosynodzie we Lwowie w 1946 r. – jedyną praktycznie drogą realizacji powołania kapłańskiego była wówczas praca w diasporze. W maju 1947 r. ks. dr M. I. Lubacziwski wyrusza do Stanów Zjednoczonych, kraju, który przyjął największą liczbę nowych ukraińskich emigrantów. Pracuje tam jako zwyczajny duszpasterz, dopiero po wielu latach trafia do seminarium duchownego w charakterze wykładowcy i ojca duchownego. Taką drogę musiało przejść wielu obiecujących absolwentów zagranicznych uczelni, którzy w normalnych warunkach wróciliby do Lwowskiej Akademii Teologicznej, seminariów duchownych, redakcji czasopism, by kontynuować dzieło rozwoju Kościoła greckokatolickiego, które zainicjował Metropolita Andrzej Szeptycki. To doświadczenie, które u niejednego mogło być powodem głębokiej frustracji, nie złamało ks. Lubacziwskiego. Niewątpliwie było to możliwe dzięki osobowości, jego nadzwyczajnej łagodności i pokorze, co podkreślił Jan Paweł II w przemówieniu do ukraińskich biskupów 27 marca 1980 r., w którym poinformował o mianowaniu go koadiutorem z prawem następstwa dla kardynała Josyfa Slipego: „ Godnym tego wysokiego urzędu czynią go ponadto jego wyróżniająca się pobożność, duszpasterska gorliwość, naukowe przygotowanie i piękne przymioty łagodności i pokory, które zdobią jego duszę”. Tę nominację poprzedziło powierzenie ks. Lubacziwskiemu obowiązków arcybiskupa i metropolity filadelfijskiego. Chirotonia – sakra biskupia miała miejsce 12 listopada 1979 r. w Kaplicy Sykstyńskiej, a głównym konsekratorem był Jan Paweł II.

         Z papieskiego przemówienia dowiadujemy się, że abp Lubacziwski był pierwszy na liście zgłoszonych przez Synod trzech kandydatów na  następcę  kardynała Josyfa Slipego. Decyzja papieża była więc zgodna z wolą większości biskupów. Przed nowym Arcybiskupem Większym – taki tytuł nosi oficjalnie zwierzchnik ukraińskich grekokatolików – stało wielkie zadanie. Miał być następcą postaci tej miary co Szeptycki i Slipyj. Trudność tego wyzwania była tym większa, że wybór Synodu powszechnie traktowano jako formę odreagowania biskupów po latach momentami konfliktowej współpracy z kardynałem Slipym, człowiekiem zdecydowanym, zahartowanym przez 18 lat syberyjskiej katorgi. Kalendarz wydarzeń określił jednak priorytety, który zjednoczyły wszystkich.  Zbliżał się rok 1988 – Tysiąclecie Chrztu Rusi Kijowskiej. Obchody tego jubileuszu, dobrze przygotowane i przeprowadzone wszędzie tam, gdzie grekokatolicy z całą lub chociaż częściową swobodą mogli wyznawać swoją wiarę, były czasem szczególnej łaski. Tak mówił o tym kardynał Lubacziwski 7 lipca 1996 w Bazylice św. Piotra, tym razem podczas świętowania 400-lecia Unii Brzeskiej: „Jubileusz Tysiąclecia Chrztu Rusi Kijowskiej był przełomowym momentem w życiu Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, impulsem, który natchnął do wyjścia z katakumb”. Pierwsi biskupi, kapłani i świeccy publicznie zamanifestowali swą eklezjalną tożsamość już w sierpniu 1987 r. Spontaniczny ruch wychodzenia z podziemia stał się zjawiskiem masowym po tym, jak 1 grudnia 1989 r., w dniu wizyty w Watykanie Gorbaczowa, oficjalnie ogłoszono możliwość rejestrowania wspólnot greckokatolickich. Był to faktyczny koniec sankcjonowanych prawem prześladowań grekokatolików na Ukrainie.

         31 marca 1991 r. kardynał Lubacziwski, Arcybiskup Większy Lwowa wraca do swej stolicy i obejmuje Katedrę św. Jura. Dzieło odbudowy życia religijnego z nieznanych w historii  zniszczeń zdaje się przerastać ludzkie możliwości. Tak mówił o tym w jednym z wywiadów: „Tym, co mnie niepokoi najbardziej, jest apatia. Ludzie praktycznie niczym się nie interesują. Martwią się przede wszystkim o to, by jakoś przeżyć czas ekonomicznej zapaści, nakarmić i wyuczyć dzieci. Wielu wręcz nie wie co robić. Największym zagrożeniem jest zatwardziałość serc, rozpowszechniona duchowa obojętność. Na pewno nie grozi nam utrata wiary, która przetrwała przecież najcięższe prześladowania. Nie tracimy wiary, ale i  nie rozwijamy jej. I w tym jest nasza własna wina”. W napiętej sytuacji międzywyznaniowej grekokatolików oskarżano o triumfalizm i dyskredytację innych Kościołów. Ten zarzut zwierzchnik grekokatolików tak komentował w wywiadzie z jesieni 1994 r.: „Przede wszystkim nie wiem, czy w naszym przypadku można mówić o triumfalizmie. Tak może zachowywać się ktoś, kto ma poczucie bezdyskusyjnego zwycięstwa. Wyjście naszego Kościoła z katakumb i odrodzenie jego  życia na Zachodniej Ukrainie to zarówno sukcesy, jak i porażki. Takie jest życie! Przyjmujemy i krzyż, i życie Zmartwychwstałego. Obydwa aspekty tego samego życia w Chrystusie niosą radość i wyzwania. To prawda, że szczycimy się ofiarą męczenników i wyznawców, ale po to, by dziękować Panu za dar ich świadectwa, a nie w celu dyskredytacji kogokolwiek”.

 Konkretnym wyrazem troski o odbudowanie szacunku i zaufania między grekokatolikami a innymi chrześcijanami jest opublikowany w 1994 r. list pasterski „Jedność świętych Kościołów”, w którym kardynał Lubacziwski wzywa swoich wiernych i wszystkich chrześcijan, by „unikali nie tylko jakiejkolwiek formy przemocy, czy to fizycznej czy słownej, ale w ogóle wszystkiego, co mogłoby rodzić pogardę wobec innych chrześcijan, być antyświadectwem przeciwnym dziełu zbawienia – pojednaniu w Chrystusie”. Ten list był potwierdzeniem stanowiska, które kardynał Lubacziwski zajął rok wcześniej, akceptując postanowienia dokumentu z Balamand, w którym katoliccy i prawosławni hierarchowie i teolodzy sformułowali wspólną ocenę zjawiska unii kościelnych oraz dali praktyczne wskazówki odnośnie wzajemnych relacji katolików z prawosławnymi. Pisząc do kardynała Cassidy, katolickiego przewodniczącego Komisji mieszanej do spraw dialogu, zwierzchnik grekokatolików wyraził jednak pogląd, że choć nie można już zmienić stosowanych dawniej metod przywracania jedności, to możliwa jest zmiana modelu – samych Katolickich Kościołów Wschodnich, a to wymaga „nie tylko podjęcia przez wschodnich katolików zadania odkrycia ich własnego teologicznego i duchowego dziedzictwa, lecz także zobowiązanie ze strony samej Rzymskiej Stolicy Apostolskiej do takiej zmiany kanonicznych relacji między nią i Wschodnimi Kościołami Katolickimi, by możliwe były one do zaakceptowania przez Prawosławie”.

         Już jako koadiutor Josyfa Slipego kardynał Lubacziwski przybył do Polski w roku 1981 na pogrzeb Prymasa Wyszyńskiego. Wtedy też, po raz pierwszy od czasów wojny, greckokatolicki biskup odprawił w Przemyślu pontyfikalną liturgię, podczas której  odbyły się święcenia kapłańskie. W roku 1988, razem z innymi hierarchami z diaspory, wziął udział w pamiętnych uroczystościach jubileuszu Chrztu Rusi kijowskiej, jakie miały miejsce w Częstochowie. Jednak dla polsko-ukraińskich stosunków jeszcze większe znaczenie powinno mieć inne wydarzenie. Właśnie powinno mieć, gdyż do tej pory w dziwny sposób nie funkcjonuje ono w świadomości elit i mas obydwu narodów. Chodzi o spotkania biskupów polskich i ukraińskich, jakie miały miejsc 8 i 17 października 1987 r. w Rzymie. W Kolegium Polskim Prymas Glemp mówił, o tym że „nie wolno nam podejmować licytacji, kto komu więcej krzywd wyrządził. Do niczego to nie doprowadzi”, a w ukraińskim Kolegium św. Jozafata kardynał Lubacziwski, wychodząc od historycznego listu biskupów polskich do Episkopatu niemieckiego, powiedział: „My – hierarchia Ukraińskiej Katolickiej Cerkwi, wyciągamy braterską dłoń do Braci Polaków na znak pojednania, przebaczenia i miłości”. Kilkanaście dni później, niewątpliwie pod wpływem tych spotkań i powodowany tym samym duchem szukania pojednania, kardynał Lubacziwski uczynił odważny i profetyczny krok – wyciągnął rękę do Patriarchatu Moskiewskiego w geście wzajemnego przebaczenia. Odpowiedź jednak nie nadeszła. Po kilku latach , we wspomnianym liście do kardynała Cassidy, tak pisał o tym doświadczeniu: „ Narażałem się wtedy na niezrozumienie ze strony mych kapłanów i wiernych, gdyż nasz Kościół był wtedy w katakumbach. Druga strona nie wyciągnęła jednak ręki. Dzisiaj rozumiem dlaczego. Gdy przebaczamy komuś, kto nie prosi o przebaczenie, możemy obrażać go, oskarżając o to, w czym nie poczuwa się do winy. Przebaczenie to jeszcze nie wszystko. Obie strony muszą prosić Pana:  Spraw, bym widział me własne grzechy i nie potępiał brata mego  (modlitwa św. Efrema Syryjczyka), a potem szukać przebaczenia i prosić o odpuszczenie wszystkich przewinień”. Ta diagnoza ciągle, niestety,  zachowuje swą aktualność. Patriarchat Moskiewski nie dopuszcza nawet myśli o jakiejkolwiek samokrytyce swego postępowania w stosunku do niszczonego przez komunistyczny reżim Kościoła greckokatolickiego.

         W nowe stuleciu Ukraiński Kościół Greckokatolicki wprowadza wybrany przez Synod Biskupów następca Mirosława Lubacziwskiego kardynał Lubomyr Huzar. Z perspektywy czasu będzie chyba lepiej widać, że w tak trudnym momencie odradzania Kościoła wolą Opatrzności było, by nad nowym, kruchym jeszcze życiem, czuwał człowiek, którego duszę zdobiły, jak powiedział Jan Paweł II, „piękne przymioty łagodności i pokory”.

Ks. Bogdan Pańczak

Лондон і Перемишль

Відважний вчинок польського кухаря, який в п’ятницю 29 листопада з бивнем єдинорога в руках кинувся, разом з іншими випадковими особами, знешкоджувати терориста в Лондоні, викликав зрозумілу гордість у його земляків. Польські мас-медіа цитували, між іншими, відомого британського журналіста Пірса Морґана, котрий, коментуючи на Твітері відвагу Лукаша, написав: «Треба про це пам’ятати, коли наступним разом дехто казатиме, що „забагато східних європейців впускаємо до нашої країни”». 

Днем раніше Міська рада Перемишля змінила назву вулиці, при якїй стоїть греко-католицький Катедральний собор і Курія архиєпархії. Згідно з первісним задумом ініціаторів зміни, замість блаженного священномученика Йосафата Коциловського вулиця мала увіковічнити блаженного священномученика Григорія Хомишина, котрий, як написано в обґрунтуванні (Uzasadnienie)  ухвали, „бачив майбутнє українського народу сперте на принципах католицизму і європейської західної цивілізації”.

В обґрунтуванні ухвали, якою Сейм Польщі 23 березня 2017 року вшанував блаженного священномученика Григорія Хомишина в 150-ту річницю від його народження, написано, що він був «невтомним проповідником європейських цінностей, які виростають з традиції християнства і латинської цивілізації».

В багатьох інших текстах, в яких в останніх роках польські праворадикальні і кресові середовища висловлюють своє ставлення до України і, зокрема, до українських греко-кaтоликів, Схід, який асоціюється з культурною відсталістю, варварством і націоналізмом, протиставляється Заходові, в розумінні латинської традиції, який, в свою чергу, є синонімом всього, що найкращого могла придумати біла людина. 

Перемиські справжні поляки, як знаємо не від сьогодні, у ставленні до українців спроможні на все. Однак помисел здійснити «обмін» поганого Коциловського на чемного Хомишина взявся трохи і з нашої бездіяльності. Звичайно, це смутно, коли брудні слова професорів Католицького універитету на адресу греко-католиків не викликають жодної реакції з польського боку, включно з церковним середовищем, котре не прореагувало навіть на фізичне насильство в Перемишлі. Такі часи і такий рівень церковників. Зрозуміло, що в такій ситуації дуже делікатною стає позиція єрархії нашої Церкви. 

Але коли польський парламент в обґрунтуванні своєї ухвали, в якій називає блаженного Григорія «пророком України», пише, що він «може бути зразком польсько-українського примирення і світлою постаттю, яка  об’єднує обидва народи на основі християнства і цінностей латинської цивілізації», український відповідник згромадження чотирста шістедясяти обранців польських громадян мав би на це вивищення однієї з рівноцінних традицій – «два легеня» св. Івана Павла ІІ –  якось прореагувати. Що ж вдіє один в полі блогер ( http://bogdanpanczak.blogspot.com/2017/04/cd-uchwaa-ku-chwale-jednej-cywilizacji.html , http://bogdanpanczak.blogspot.com/2017/03/uchwaa-ku-chwale-jednej-cywilizacji.html, http://bogdanpanczak.blogspot.com/2014/09/rezolucja-europejczykow.html)

Вернімось до Лондону. Попри великі зусилля викликати в свідомості принаймні західних інтелектуалів асоціяцію Польщі зі – знову принаймні – Центрально-Східною – Європою, вона для британця з  Good Morning Britain все-таки є Сходом.